Trung tâm Y tế (TTYT) huyện Sông Mã được thành lập từ năm 1955, sau ngày hoà bình lập lại ở Miền Bắc; với chính sách ngu dân mà Thực dân Pháp trước đó áp dụng đối với đồng bào Tây bắc lúc bấy giờ đã để lại hậu quả nặng nề trong cuộc cuộc sống của đồng bào các dân tộc, trong đó có vấn đề sức khoẻ. Toàn huyện không có bất kỳ một cơ sở y tế khám, chữa bệnh cho người dân; mọi ốm đau bệnh tật đều phó mặc cho số phận và các thầy mo, thầy cúng. Những ngày đầu thành lập TTYT được xây dựng tại Phiêng Ma Lông thuộc xã Nà Nghịu (địa điểm Bản Trại Giống hiện nay) lúc đó TTYT được giao nhiệm vụ phòng chống dịch và khám chữa bệnh, với biên chế 7 giường bệnh, do Y tá Lê Dục phụ trách; nhà cửa, bàn ghế, giường nằm làm bằng vật liệu tre, nứa trên nền đất tạm, đều do công sức của cán bộ cùng với vận động hỗ trợ nhân công của bà con các bản xung quanh giúp đỡ tạo nên. Với cơ sở vật chất hầu như không có gì, ở giữa vùng dân cư thưa thớt nên hoạt động vô cùng khó khăn, các tram Y tế xã chưa được hình thành. Tuy vậy, với ý chí quyết tâm của người cán bộ ngành y, lòng nhiệt huyết của tuổi trẻ và sự đùm bọc của nhân dân địa phương, TTYT đã từng bước ổn định, đi vào hoạt động. Cuối năm 1960, nâng cấp lên 10 giường bệnh và do Y sỹ Lê Quang Duyên phụ trách; với nhiệm vụ thiêng liêng được giao phó, TTYT đã trở thành một trong những tập thể điển hình, thể hiện sự ưu việt của chế độ mới, góp phần làm cho nhân dân thêm tin tưởng và đi theo con đường của Đảng.
Đến năm 1964, để đối phó với đế quốc Mỹ leo thang đánh phá Miền Bắc, dưới sự chỉ đạo của Ty Y tế và Lãnh đạo huyện, TTYT đã di chuyển địa điểm đến cơ sơ mới tại bản Nà Hin, xã Nà Nghịu, là trung tâm huyện lỵ lúc bấy giờ. Lúc này, biên chế 30 giường bệnh, có 16 cán bộ gồm 5 Y sỹ, còn lại là Y tá, tạp vụ, do Y sỹ Vũ Ngọc Giao làm Trưởng phòng kiêm làm Bệnh viện trưởng. Nhà cửa đã được nâng cấp bẳng nhà gỗ, vách đất và được tăng cường thêm cán bộ y tế.
Năm 1967, chiến sự ở Mường Son của nước bạn Lào đang diễn ra ác liệt. Thương bệnh binh vận chuyển ra đến bệnh viện huyện vô cùng khó khăn.Trước tình hình đó, Ty y tế Sơn La chỉ đạo thành lập Phân viện Sốp Cộp trực thuộc TTYT với mục tiêu là tuyến y tế tiền phương trong điều trị, cấp cứu thương, bệnh binh. Cán bộ y tế của TTYT mặc dù còn đang rất thiếu vẫn phải gánh vác nhiệm vụ quan trọng, thiêng liêng này và Y sỹ Trương Xuân Thảo được phân công làm Phân viện trưởng. Trong những năm tháng đó, có hàng nghìn thương bệnh binh đã được sơ cứu, điều trị kịp thời trước khi chuyển tiếp về tuyến chuyên môn cao hơn hoặc bình phục tiếp tục sự nghiệp cầm súng nơi tuyến lửa. Với những nỗ lực và thành công đó của tập thể cán bộ bệnh viện, TTYT, phân viện đã góp phần không nhỏ vào thành công chung của dân tộc trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nước.
Năm 1976, trước nhu cầu khám chữa bệnh ngày càng cao của nhân dân, cùng với sự phát triển của nhân lực ngành y tế, sự tăng nhanh của dân số, Phân viện Chiềng Khương và Phân viện Mường Lầm đã ra đời với 20 giường bệnh do Y tá Bạc Cầm Giót và Y sỹ Lường Xuân Uý làm Phân viện trưởng.
Năm 1979, TTYT chuyển từ Nà Hin về Thị trấn Sông Mã, tại tổ dân phố 12, nay là tổ dân phố 5, cơ sở vật chất cũng được xây dựng mới một phần còn đa số phải tận dụng lại của bệnh viện cũ và một số nhà tạm lợp tranh, vách đất. Lúc này một số xã đã hình thành và có Trạm y tế như Mường Hung, Chiềng Cang, Chiềng sơ, Sốp Cộp... Đây là thời kỳ khó khăn của đơn vị cùng với khó khăn chung của đất nước trong thời kỳ bao cấp. Tuy nhiên, dưới sự lãnh đạo của cấp uỷ TTYT, tập thể cán bộ đã cùng chung tay vượt qua gian khó, hoàn thành nhiệm vụ Đảng và nhân dân giao phó. Từ đó đến năm 1992, lần lượt các BS Bạc Cầm Túng, BS Hà Ngọc Hặc giữ cương vị Trưởng phòng Y tế.
Năm 1992 TTYT được thành lập do BS Hà Ngọc Hặc là Giám đốc, BS Lò Thị Giang Hương, BS Trần Mạnh Thắng là phó Giám đốc, lúc đó TTYT gồm 3 chức năng tham mưu quản lý nhà nước về Y tế, phòng chống dịch bệnh và khám chữa bệnh. TTYT được hưởng nhiều dự án về đầu tư xây dựng, đào tạo, cung cấp trang thiết bị nên có nhiều thuận lợi trong hoạt động. Các khoá đào đạo liên tục được triển khai tại Trung tâm nên Sông Mã là huyện đầu tiên trong tỉnh Sơn La có đủ Nhân viên y tế thôn bản đã qua đào tạo cầm tay chỉ việc tại TTYT; tỷ lệ cán bộ đi học nâng cao chuyên môn luôn dẫn đầu các huyện trong toàn tỉnh. Trang thiết bị được trang bị bổ sung, kèm theo đó là các ứng dụng chuyên môn: Xét nghiệm, siêu âm, chuyên khoa... được triển khai, nâng cao rõ rệt hiệu quả điều trị. Các Chương trình Y tế Quốc gia: Tiêm chủng mở rộng, Phòng chống suy dinh dưỡng..., Kế hoạch hoá gia đình được triển khai đồng bộ và đạt được nhiều thành tích được các cấp khen thưởng. Hầu hết các Trạm y tế xã được xây dựng mới, củng cố nhân sự, tăng cường đào tạo; đến năm 2005, có 5/19 Trạm y tế có Bác sỹ, 1 Trạm (Chiềng Khoong) đạt Chuẩn quốc gia về y tế. Năm 2004, lực lượng cán bộ của TTYT với đầy đủ trình độ, năng lực lại vui vẻ lên đường nhận nhiệm vụ mới tăng cường cho huyện bạn Sốp Cộp (huyện mới thành lập) trong những ngày đầu khó khăn khi mới thành lập huyện như: BS Đặng Huy Cường, BS Hà Văn Bích, BS Đặng Xuân Bình, BS Đoàn Đức Huấn, DS Nguyễn Xuân Thành, Kế toán Lò Thị Chiến cùng 11 cán bộ của Phòng khám đa khoa khu vực Sốp Cộp, tham gia xây dựng TTYT huyện Sốp Cộp.
Tháng 7 năm 2006, TTYT Dự phòng thành lập trên cơ sở chia tách từ Trung tâm Y tế, thành Phòng Y tế, Trung tâm Y tế và Bệnh viện đa khoa huyện, với chức năng, nhiệm vụ mới của Trung tâm Y tế tuyến huyện theo Quyết định của Uỷ ban nhân dân tỉnh Sơn La. Biên chế lúc này là 25 người chia tách thành 2 phòng chức năng, 6 khoa; năm 2008, 19 trạm Y tế được chuyển về Trung tâm Y tế, biên chế tại trạm Y tế vẫn là 95 giường bệnh tại 19 trạm Y tế xã với gần 120 cán bộ, do Dược sĩ Đèo Văn Chủ là Giám đốc, Bác sỹ Trần Văn Hoan, Bác sỹ Lò Thị Thành làm phó giám đốc. Ngày 9/3/2009, Trung tâm Y tế Dự phòng huyện Sông Mã đổi tên thành Trung tâm Y tế huyện Sông Mã.
Nói đến TTYT một phần không thể thiếu đó là Trung tâm Dân số- KHHGĐ, được thành lập năm 1992 với tên gọi Ban Dân số-KHHGĐ có 1-2 cán bộ chuyên trách do phó chủ tịch UBND huyện phụ trách và một số cán bộ kiêm nhiệm thuộc các ban ngành liên quan cùng cấp tham gia. Chức năng của Ban Dân số- KHHGĐ huyện lúc này là điều phối, tổ chức triển khai các hoạt động theo sự chỉ đạo, hướng dẫn của Ủy Ban Dân số- KHHGĐ tỉnh. Tại tuyến cơ sở xã lúc này Ban Dân số- KHHGĐ của 27/27 xã cũng được thành lập; ở tổ bản, tiểu khu được bố trí mỗi xã 5 đến 7 cộng tác viên.
Đến tháng 6/1996 chức danh người đứng đầu Ủy Ban Dân số - KHHGĐ được đổi từ chủ tịch thành chủ nhiệm, do Bác sỹ Trần Thủy Tề là Chủ nhiệm, tháng 7 năm 2008 Trung tâm Dân số- KHHGĐ được thành lập trực thuộc Chi cục Dân số- KHHGĐ tỉnh do Bác sỹ Trần Văn Hoan là Giám đốc, Cử nhân YTCC Lại Thị Thu Hương là Phó Giám đốc, 19/19 trạm Y tế có chuyên trách Dân số- KHHGĐ và các thôn bản, tổ dân phố đều có cộng tác viên. Trải qua quá trình hình thành và phát triển cùng với những thăng trầm của ngành Dân số- KHHGĐ trong toàn tỉnh, đội ngũ Ngành Dân số - KHHGĐ huyện Sông Mã đã vượt qua nhiều khó khăn thách thức, không ngừng phấn đấu vươn lên thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ mà huyện, tỉnh giao cho. Tháng 7/2018, thực hiện theo Quyết định số 1312/QĐ-UBND ngày 06/6/2018 của UBND tỉnh Sơn La Trung tâm Dân số - KHHGĐ sáp nhập vào Trung tâm Y tế.
Từ khi chia tách, thành lập TTYT đến nay, đơn vị đã có nhiều cố gắng trong mọi hoạt động; mọi chương trình mục tiêu Y tế, dân số được triển khai hiệu quả, không để dịch bệnh lớn sảy ra trên địa bàn, chương trình nước sạch, vệ sinh môi trường, An toàn thực phẩm, chương trình quản lý bệnh không lây nhiễm ... được đẩy mạnh, ứng dụng nhiều kỹ thuật phục vụ chẩn đoán, điều trị; số lượng cán bộ và nhân dân đến khám chữa bệnh tại các trạm Y tế ngày càng tăng, thể hiện uy tín của đơn vị ngày càng được khẳng định; Kết quả kiểm tra hàng năm đều xếp loại khá trở lên.
Tháng 6/2024, thực hiện theo Quyết định số 514/QĐ-UBND ngày 28/3/2024 của UBND tỉnh Sơn La Trung tâm Y tế huyện Sông Mã trực thuộc Sở Y tế chuyển về trực thuộc UBND huyện Sông Mã.
Đội ngũ viên chức, cán bộ không ngừng được kiện toàn, bổ sung. Đến nay, BSCKII Đặng Huy Cường là Bí thư Chi bộ, Giám đốc, BSCKI Lò Thị Thành là Phó Bí thư Chi bộ, Phó Giám đốc. Trung tâm Y tế huyện Sông Mã có 05 khoa/phòng, 19 TYT xã, thị trấn với tổng số 172 viên chức, cán bộ; trong đó TTYT huyện 38 viên chức, cán bộ; Trạm Y tế các xã, thị trấn 134 viên chức. Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ ngày càng được nâng lên có Bác sỹ 29 (01 BSCKII; 6 BSCKI); Y sỹ 50; Điều dưỡng 36; Hộ sinh 24; Dược 7; Kỹ thuật xét nghiệm 02; Y tế công cộng 17 (01 Thạc sĩ, 16 Cử nhân); Chuyên môn khác 7 (Cử nhân Luật 01; Kế toán 3 (01 Thạc sĩ, 02 Cử nhân); Văn thư 1; Lái xe 1; Bảo vệ 1). Ngoài ra, huyện Sông Mã còn có 317 cộng tác viên dân số kiêm y tế bản, tổ dân phố/317 bản, tổ dân phố được công nhận chính thức.
TTYT có được những thành tích trong quá trình xây dựng và phát triến trên đây có vai trò hết sức quan trọng của cơ sở Đảng và các Đảng viên của đơn vị. Cấp uỷ đảng luôn giữ vai trò lãnh đạo đơn vị, cán bộ đảng viên là nòng cốt. Từ chỗ chỉ có 1 Đảng viên duy nhất khi mới thành lập và phải sinh hoạt ghép, đến nay đã phát triển thành Chi bộ lớn với 34 Đảng viên Đảng cộng sản Việt Nam và 19 chi bộ đảng tại 19 Trạm Y tế trực thuộc Đảng bộ các xã, Thị Trấn. Công tác giáo dục, phát triển đảng cũng được quan tâm của chi bộ, thể hiện bằng số lượng đoàn viên ưu tú đã và đang là đối tượng đảng đang sinh hoạt tại chi bộ. Công tác kiểm tra đảng được triển khai nghiêm túc đã góp phần ngăn ngừa sai phạm trong đảng viên và tổ chức đảng. Tất cả các hoạt động đó đã góp phần xây dựng chi bộ đi lên, hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao.
Tổ chức Công đoàn của Trung tâm Y tế không ngừng lớn mạnh qua các thời kỳ do Mai Hồng Thanh, Lò Thị Giang Hương, Cấn Thế Nghiệp, Trần Thị Tuyết, Đèo Văn Chủ, Lò Văn Sinh, Đặng Huy Cường, Hà Văn Bích, Lò Thị Thành, Hoàng Văn Kiên làm Chủ tịch Công đoàn cơ sở; tổ chức Công đoàn luôn sát cánh với cán bộ, viên chức, bảo vệ quyền lợi cán bộ ngành y tế. Ngay từ những ngày đầu thành lập TTYT, tổ chức công đoàn đã là người bạn không thể thiếu của viên chức trong đơn vị. Các phong trào hoạt động thể dục, thể thao, văn nghệ.... đã cuốn hút được đông đảo cán bộ, xua đi những vất vả, mệt nhọc sau công việc cứu chữa người bệnh đầy căng thẳng. Đội bóng chuyền Y thể đã vang bóng một thời trong phong trào thể thao của huyện; Câu lạc bộ cầu lông với những cầu thủ làm mưa, làm gió trong những giải của huyện. Đội văn nghệ xung kích của TTYT đã đoạt được nhiều giải qua các hội thi nghệ thuật quần chúng của huyện, của ngành hàng năm; Ban nữ công có nhiều tích cực trong bảo vệ quyền lợi, bình đẳng phụ nữ trong đơn vị; Tổ chức nhiều hình thức hoạt động phong phú, sôi nổi nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho chị em tham gia các hoạt động xã hội, tôn vinh vai trò của người phụ nữ Việt Nam. Ban Thanh tra nhân dân được thành lập và hoạt động đúng theo chức năng, nhiệm vụ đã góp phần thực hiện tốt việc Thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở, tạo được không khí tin tưởng vào sự lãnh đạo của cấp uỷ, chính quyền đối với các hoạt động của đơn vị trong cán bộ viên chức. Đội ngũ đoàn viên công đoàn được liên tục phát triển cả về số lượng và chất lượng, đến nay có 168 công đoàn viên. Thành tích hoạt động chung của công đoàn đã được Liên đoàn lao động huyện, công đoàn ngành y tế đánh giá qua kiểm tra hoạt động công đoàn hàng năm và thể hiện bằng các danh hiệu thi đua được trao cho nhiều cá nhân và tập thể điển hình trong đơn vị trong những năm qua.
Chi đoàn Thanh niên CSHCM cũng không ngừng phát triển qua các thời kỳ do Lò Thị Giang Hương, Cấn Thế Nghiệp, Trần Thị Tuyết, Đoàn Vũ Hưng, Nguyễn Đức Cảnh, Đèo Thị Quý, Lường Văn Loãi, Quàng Anh Phước, Lò Thị Hảo làm Bí thư Chi đoàn Thanh niên qua các thời kỳ; với lòng nhiệt tình của tuổi trẻ, các đoàn viên đã có rất nhiều cố gắng để đưa tổ chức này thành cánh tay đắc lực cho cấp uỷ đảng của đơn vị, mọi công việc nặng nhọc, khó khăn đều có sự góp sức của tổ chức đoàn; từ xây dựng lán trại, đào hầm tránh máy bay, vận chuyển thương bệnh binh... thời chiến, đến chống dịch sốt rét, thương hàn, phòng chống bão lũ, trực cấp cứu người bệnh... ở thời bình đều có bàn tay, sức lực của Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh của đơn vị. Lực lượng và tổ chức tuy có những thay đổi về quy mô qua các thời kỳ theo các thay đổi mô hình cơ cấu của đơn vị, nhưng tựu chung lại vẫn là nòng cốt trong các hoạt động, phong trào và là nhân tố không thể thiếu được trong những thành tích đã đạt được trong suốt thời gian gần 70 năm xây dựng và phát triển của đơn vị; hiện tại chi đoàn thanh niên có 9 đoàn viên thanh niên hoạt động tích cực trong các phong trào thanh niên.
Nhìn lại chặng đường 70 năm xây dựng và phát triển của TTYT huyện Sông Mã mới thấy được những khó khăn cũng như những cố gắng, thành tích của nhiều thế hệ cán bộ y tế không phân biệt nam nữ, quê quán, từ nhiều miền quê của đất nước đã công hiến cho sự nghiệp y tế huyện Sông Mã. Cho dù sự phát triển của đơn vị có lúc thăng, lúc trầm nhưng không thể phủ nhận được công lao của các thế hệ cán bộ đi trước đã đặt những viên gạch móng đầu tiên cho sự thành công trong hoạt động bảo vệ, chăm sóc sức khỏe nhân dân của TTYT huyện Sông Mã ngày hôm nay. Đó cũng là niềm tự hào thiêng liêng của mỗi cán bộ y tế huyện Sông Mã. Nối tiếp những trang vẻ vang đó, thế hệ cán bộ y tế huyện Sông Mã đã và đang viết tiếp những bài ca về nhiệm vụ, trách nhiệm cũng là niềm vinh dự của người chiến sĩ trên mặt trận chống lại bệnh tật, bảo vệ sức khoẻ, mang lại hạnh phúc cho nhân dân các dân tộc huyện Sông Mã./.
